ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΚΑΙΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ
Τι θα γίνει στην Ελλάδα με τις λιγνιτικές περιοχές
Το πρόγραμμα της απολιγνιτοποίησης της εγχώριας ηλεκτροπαραγωγής προβλέπει και την παράλληλη υιοθέτηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων για τη στήριξη των ελληνικών λιγνιτικών περιοχών για τη μετάβαση στην ενεργειακά ουδέτερη εποχή. Ειδικότερα, δέσμευση της Ελληνικής Κυβέρνησης είναι η απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων έως το έτος 2028 με τρόπο συντεταγμένο και υπεύθυνο. Η διασφάλιση των θέσεων εργασίας και η αξιοποίηση του υψηλής τεχνογνωσίας ανθρωπίνου δυναμικού των περιοχών αυτών αποτελούν μέγιστη προτεραιότητα.
Στο πλαίσιο αυτό, έχει καταρτισθεί και τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση μέχρι τις 10 Νοεμβρίου 2020, ένα πολυδιάστατο Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας και του Δήμου Μεγαλόπολης, με σκοπό τη δημιουργία στρατηγικών αναπτυξιακών δυνατοτήτων για την αναγέννηση των τοπικών οικονομιών, την εξασφάλιση των θέσεων εργασίας και τη δημιουργία νέων. Το συνολικό ύψος της χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένης της απαραίτητης μόχλευσης ιδιωτικών πόρων, εκτιμάται ότι υπερβαίνει τα 5 δισ. Ευρώ, από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους.
Τι είναι το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής μετάβασης
Είναι το στρατηγικό σχέδιο-master plan για τις λιγνιτικές περιοχές στην Ελλάδα, αποτελώντας ολοκληρωμένο πολυδιάστατο αναπτυξιακό Οδικό Χάρτη για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και τον Δήμο Μεγαλόπολης. Στόχος είναι η αναγέννηση της τοπικής οικονομίας, την εξασφάλιση των θέσεων εργασίας και τη δημιουργία νέων, μέσω ενός ευέλικτου αναπτυξιακού μετασχηματισμού των περιοχών, με την ανάπτυξη του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα παραγωγής, αξιοποιώντας το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό, μετά από εξέταση των προτάσεων από τη ΔΕΗ Α.Ε. στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής της Ευθύνης και της επιχειρηματικής της δράσης, καθώς και από τους εμπλεκόμενους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης.
Το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής μετάβασης στηρίζεται σε πέντε πυλώνες ανάπτυξης, που υποστηρίζονται από την βελτίωση των υποδομών και την εναλλακτική αξιοποίηση των εδαφών που σήμερα καταλαμβάνονται από τα λιγνιτωρυχεία. Οι πέντε πυλώνες είναι η Πράσινη ενέργεια, η «έξυπνη» γεωργία, ο Βιώσιμος τουρισμός, η βιοτεχνία και βιομηχανία και τέλος η Ψηφιακή οικονομία και εκπαίδευση.
Περιλαμβάνει ενισχυμένα φορολογικά κίνητρα για την προσέλκυση επενδύσεων, συγκεκριμένες χρήσεις γης για τις δεκάδες χιλιάδες στρεμμάτων γης των λιγνιτωρυχείων που αποδεσμεύονται, δράσεις για την ανάπτυξη της εναλλακτικής γεωργίας, της βιομηχανίας και των υπηρεσιών, καθώς και αναλυτικά χρονοδιαγράμματα για την υλοποίηση των επενδύσεων.
Γιατί είναι απαραίτητο το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης
Η υλοποίηση στην Ελλάδα του στόχου της απολιγνιτοποίησης για τη μετάβαση σε μια ουδέτερη ενεργειακά Ευρώπη απαιτεί σχεδιασμό που να λαμβάνει υπόψη την ιδιαιτερότητα της βιομηχανίας του λιγνίτη στις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας κατά μήκος του άξονα Κοζάνη – Πτολεμαΐδα – Αμύνταιο – Φλώρινα και στο Δήμο Μεγαλόπολης, όπου αποτελεί την κυρίαρχη οικονομική δραστηριότητα, δημιουργώντας συνθήκες μονοδιάστατης ανάπτυξης και εισοδηματική ευημερία που περιορίζει σημαντικά άλλες παραγωγικές δραστηριότητες. Η ριζική αναδιάρθρωση των οικονομιών των εν λόγω Περιφερειών και περιοχών πρέπει να διασφαλίζει ότι οι νέες δραστηριότητες που θα αναπτυχθούν σε αυτές μπορούν να συντηρήσουν και να ενισχύσουν την οικονομική και κοινωνική δομή, για μετάβαση δίκαιη και κοινωνικά βιώσιμη χωρίς αποκλεισμούς. Για το λόγο αυτό η Δυτική Μακεδονία και η Μεγαλόπολη θα τύχουν ειδικής μεταχείρισης από όλα τα τομεακά προγράμματα των υπουργείων μέσα από την καθιέρωση του μηχανισμού της ρήτρας δίκαιης μετάβασης. Κατά το μετασχηματισμό αυτό θα δίνεται προτεραιότητα στον άνθρωπο και θα υπάρχει μέριμνα για τις περιφέρειες, τους κλάδους και τους εργαζομένους που θα έρθουν αντιμέτωποι με τις μεγαλύτερες προκλήσεις. Δεδομένου ότι θα επιφέρονται ουσιώδεις αλλαγές, η ενεργός συμμετοχή του κοινού και η εμπιστοσύνη στη μετάβαση είναι ύψιστης σημασίας για την αποτελεσματικότητα και την αποδοχή των πολιτικών.
Πώς λειτουργεί το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης
Ως προς τη διακυβέρνηση του ΣΔΑΜ, έχοντας υπόψη τη διασπορά αρμοδιοτήτων σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης, αυτοδιοίκησης και εμπλεκόμενων φορέων, προκειμένου οι ως άνω λειτουργίες να ασκηθούν αποτελεσματικά, το Υπουργικό Συμβούλιο συγκρότησε την Κυβερνητική Επιτροπή (ΚΕ) και την Συντονιστική Επιτροπή (ΣΕΠ) ΣΔΑΜ.
- Η Κυβερνητική Επιτροπή αποτελείται από: α) τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ως Πρόεδρο, τους Υπουργούς β) Οικονομικών, γ) Ανάπτυξης και Επενδύσεων, δ) Εσωτερικών, ε) Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και τους Υφυπουργούς, στ) Περιβάλλοντος και Ενέργειας, αρμόδιο για θέματα Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών και ζ) Ανάπτυξης και Επενδύσεων, αρμόδιο για τις Δημόσιες Επενδύσεις και το ΕΣΠΑ, ως μέλη. Στις συνεδριάσεις δύνανται να μετέχουν, ύστερα από πρόσκληση του Προέδρου της, συναρμόδιοι Υπουργοί, καθώς και ο Πρόεδρος της ΣΕΠ.
Έργο της ΚΕ είναι: α) η έγκριση και παρακολούθηση της υλοποίησης του ΣΔΑΜ, , β) ο συντονισμός της δημόσιας διαβούλευσης με τους αρμόδιους τοπικούς φορείς και τις τοπικές κοινωνίες, συλλογικά όργανα ιδιωτικών φορέων, επιμελητήρια και η παροχή κατευθύνσεων προς τους φορείς αυτούς κατά την εκπόνηση και υλοποίηση του ΣΔΑΜ, γ) ο συντονισμός της αξιοποίησης των διαθέσιμων πηγών χρηματοδότησης, εθνικών , ευρωπαϊκών και ιδιωτικών.
- Η Συντονιστική Επιτροπή (ΣΕΠ) αποτελείται α) από τον Πρόεδρό της και Συντονιστή του ΣΔΑΜ, β) τον Γενικό Γραμματέα Οικονομικής Πολιτικής, γ) τον Γενικό Γραμματέα Δημόσιων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ, δ) τον Γενικό Γραμματέα Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, ε) τον Περιφερειάρχη Δυτικής Μακεδονίας, στ) τον Περιφερειάρχη Πελοποννήσου, ζ) τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της ΔΕΗ Α.Ε. και η) τον Διοικητή του Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (Ο.Α.Ε.Δ.).
Έργο της Συντονιστικής Επιτροπής είναι η κατάρτιση και η υλοποίηση του ΣΔΑΜ καθώς και ο συντονισμός των συνδεόμενων με αυτό δραστηριοτήτων, υπό την εποπτεία της ΚΕ στην οποία εισηγείται. Η Συντονιστική Επιτροπή διεκπεραιώνει σταδιακά τα ζητήματα των περιοχών με την συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων και σχεδιάζουν από κοινού με τις τοπικές κοινωνίες και φορείς το μέλλον των περιοχών.
Πώς χρηματοδοτείται το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης
Τα χρηματοδοτικά εργαλεία που θα στηρίξουν την αναπτυξιακή μετάβαση είναι: ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης,( ΜΔΜ), πόροι από το ΕΣΠΑ, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, τα Ανταγωνιστικά Προγράμματα της ΕΕ, εθνικοί πόροι (Πράσινο Ταμείο, Τέλος Ανάπτυξης Βιομηχανικών Περιοχών) καθώς και φορολογικά/επενδυτικά κίνητρα.
Συγκεκριμένα:
-5,05 δις. ευρώ είναι η εκτιμώμενη χρηματοδότηση που αναλογεί στην Ελλάδα από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης-Ταμείο Δίκαιης μετάβασης+InvestEU+Δανειακή Διευκόλυνση Δημόσιου Τομέα αλλά και εθνικούς πόρους.
-136 εκατ. ευρώ από την απόδοση του λιγνιτικού πόρου της ΔΕΗ
-60 εκατ. ευρώ από το Πράσινο Ταμείο
-Πόροι από το τρέχον ΕΣΠΑ 2014-2020 (Στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης/Φλώρινας υλοποιούνται αυτή τη στιγμή έργα προϋπολογισμού 275 εκατ. ευρώ και στο Δήμο Μεγαλόπολης έργα ύψους 10 εκατ. ευρώ)
-Πόροι από το επόμενο ΕΣΠΑ 2021-2027
-Πόροι από το Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων
-Πόροι από ΔΕΗ (όσον αφορά στην αποκατάσταση των ορυχείων)
-Ιδιωτικοί πόροι (που συνδέονται με τις επενδύσεις που θα πραγματοποιηθούν στις λιγνιτικές περιοχές)
Ποιοι είναι οι στόχοι του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης
Το ΣΔΑΜ αποτελεί έναν ολοκληρωμένο πολυδιάστατο αναπτυξιακό οδικό χάρτη για την Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας και τον Δήμο Μεγαλόπολης και αναλαμβάνει δράσεις όπως:
- H δημιουργία πλέγματος μέτρων, όπως ενδεικτικά επενδυτικά και φορολογικά κίνητρα, νέες υποδομές, αξιοποίηση των τοπικών φυσικών πόρων, μετεκπαίδευση των εργαζομένων, στήριξη της αγροτικής παραγωγής και του τουρισμού, με στόχο την αναγέννηση της τοπικής οικονομίας, την εξασφάλιση των θέσεων εργασίας και τη δημιουργία νέων, μέσω ενός ευέλικτου αναπτυξιακού μετασχηματισμού, αξιοποιώντας το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό, μετά από εξέταση των προτάσεων που θα υποβληθούν από τη ΔΕΗ Α.Ε. στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής της Ευθύνης και της επιχειρηματικής της δράσης, καθώς και από τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης στις περιοχές του θέματος.
- Ο συντονισμός της διενέργειας της δημόσιας διαβούλευσης με τους αρμόδιους τοπικούς φορείς και τις τοπικές κοινωνίες, συλλογικά όργανα ιδιωτικών φορέων, επιμελητήρια και η παροχή κατευθύνσεων προς τους φορείς αυτούς κατά την εκπόνηση και υλοποίηση του ΣΔΑΜ,
- Ο συντονισμός της αξιοποίησης των διαθέσιμων πηγών χρηματοδότησης, εθνικών (όπως: ο Τακτικός Προϋπολογισμός, το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, το Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης , Τέλος Ανάπτυξης), ευρωπαϊκών (όπως: το Ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων) ή ιδιωτικών.
Πώς θα υλοποιηθεί το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης : βήμα-βήμα
Η Συντονιστική Επιτροπή, σε εφαρμογή σχετικής απόφασης που έλαβε η Κυβερνητική Επιτροπή, θα καταρτίσει ένα Ενιαίο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΕΠΔΑΜ), η έγκριση του οποίου αποτελεί προϋπόθεση για την αξιοποίηση των πόρων του νέου Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ.
Η ολοκληρωμένη προσέγγιση είναι απαραίτητη δεδομένου ότι ο μετασχηματισμός των επηρεαζόμενων περιοχών που εξαρτώνται από τον άνθρακα, δεν αποτελεί αποκλειστικό ζήτημα μιας τομεακής πολιτικής ή μιας οριζόντιας πολιτικής, αλλά αφορά στο σύνολο σχεδόν των δημόσιων πολιτικών.
Στο ΕΠΔΑΜ θα ενσωματωθούν τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης και θα αναφέρονται οι επενδύσεις που αναμένεται να υλοποιηθούν, με τη στήριξη του συνόλου των μέσων και εργαλείων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης.
Αν το ΣΔΑΜ -Master Plan είναι ο Οδικός Χάρτης μετάβασης, το όχημα είναι τα «Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης» και καύσιμο του οχήματος οι διάφορες πηγές χρηματοδότησης του ΕΠΔΑΜ.
Ναι αλλά τι θα γίνει μέχρι να εγκριθεί το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης;
Δεδομένου ότι το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης θα εφαρμόζεται στο πλαίσιο του υπό διαπραγμάτευση Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου 2021-27 της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ήταν απαραίτητο να καταρτισθεί ένα ειδικό Μεταβατικό Πρόγραμμα για τις λιγνιτικές περιοχές για την ενδιάμεση χρονική περίοδο 2020-2021. Οι κύριες προβλεπόμενες δράσεις είναι οι εξής:
1) Προώθηση της απασχόλησης των ανέργων και των αυτοαπασχολούμενων και της προσαρμοστικότητας των εργαζομένων και των επιχειρήσεων.
2) Αντιμετώπιση των κοινωνικών επιπτώσεων και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής.
3) Προετοιμασία της οικονομικής και παραγωγικής διαφοροποίησης (συμπεριλαμβανομένου του πρωτογενή τομέα).
4) Ενίσχυση επιχειρηματικότητας και προσέλκυση επενδύσεων.
5) Αναδιάρθρωση της ενεργειακής ταυτότητας και εξορθολογισμός της αξιοποίησης και χρήσης των περιβαλλοντικών πόρων.
6) Προώθηση της αστικής αναζωογόνησης και της Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας.
7) Επιστημονική και Τεχνική Στήριξη, Ωρίμανση Δράσεων.
Εξάλλου το Πράσινο Ταμείο, μετά από συνεργασία με την Συντονιστική Επιτροπή, προχώρησε ήδη σε προκηρύξεις για την χρηματοδότηση πράσινων έργων στις λιγνιτικές πόλεις συνολικού ύψους 31,4 εκατ. Ευρώ.